Aan het sterfbed van haar vriendin Chantal stond actrice en presentatrice Annette Barlo voor de moeilijke opdracht om Chantals zoontje te vertellen dat zijn mama zou overlijden. Over de dood wilde Chantal niet praten, dus ook niet over wat haar wensen voor een afscheid waren. Het maakte het er niet makkelijker op.
Eigenlijk kenden Annette Barlo (47) en Chantal elkaar nog niet zo lang, maar ze werden in korte tijd goede vriendinnen. “We vonden elkaar op het schoolplein”, vertelt Annette. “Ik leerde haar kennen in de periode dat onze kinderen net naar school gingen. Haar zoontje was een jaar jonger dan mijn oudste, maar ze kwamen bij elkaar in de klas en raakten bevriend. Ik vond Chantal een vrije geest, ze stond net iets anders in het leven dan de meeste mensen die ik ken. Ze was 33 en had al het nodige meegemaakt - op dat moment was ze herstellend van borstkanker en had ze nog heel kort haar van de chemo. Ze kon erg van het leven genieten, stond overal voor open, leefde in het nu en was niet van het moeilijk doen.”
Overlevingsdrang
Het leek allemaal weer goed te gaan met Chantal, tot ze vier jaar later een raar hoestje en rugpijn kreeg, herinnert Annette zich. “Op een ochtend stond ze onverwacht bij me in de keuken en vertelde ze dat de kanker terug was. Het was uitgezaaid en zat al in haar botten. Maar omdat ze zo positief was ingesteld, was Chantal ervan overtuigd dat ze ook dit zou overwinnen. Of ze al te horen had gekregen dat ze niet meer beter zou worden, weet ik niet. Naar de buitenwereld bracht ze het in elk geval alsof ze dit zou overleven - dat kwam natuurlijk ook omdat ze bij haar zoontje, dat ze alleen opvoedde, wilde blijven. Ze kón gewoon niet weg.”
Geheimhouding
Chantals overtuiging dat het goed zou komen, maakte het er voor haar omgeving niet makkelijker op. “Wat ik moeilijk vond, was dat ze er gewoon niet aan wilde dat het mis kon gaan, niet eens over die mogelijkheid wilde praten. Ook niet met haar zoontje. Die was nog klein, maar kinderen voelen alles en daarom moet je ze óók vertellen dat het anders kan lopen. Maar dat wilde ze niet. Ik vond dat ook lastig naar mijn eigen kinderen, die ik moest blijven vertellen dat Chantal weer beter werd, terwijl ik zag dat dat niet zou gebeuren. Op een gegeven moment besloot ik mijn oudste zoon de waarheid te vertellen, maar ik moest erbij zeggen dat hij het hier niet met Chantals zoontje over mocht hebben.”
Stroomversnelling
Het was een lastige situatie, die in een enorme stroomversnelling kwam toen Chantals ziekte haar inhaalde. “Op een vrijdag kreeg ze te horen dat ze nog maar enkele weken te leven had. Ze besefte dat het moment van afscheid nemen was gekomen en wilde een huis huren op Ameland en iedereen daar uitnodigen. Maar diezelfde avond belde haar moeder mij: Chantal was helemaal in de war, waarschijnlijk had ze een delirium. Ze wilde niet naar het ziekenhuis, maar we lieten toch een ambulance komen. De volgende dag overleed ze, waar niemand - en zij al helemaal niet – op had gerekend.” Het gevolg was schrijnend: haar zoontje, inmiddels acht jaar, wist van niets. “Chantal kon al niet meer praten. Samen met zijn oma, Chantals moeder, heb ik haar zoontje bij me genomen om hem te vertellen dat zijn moeder doodging…”
Herinneringsbos
Hoewel iedereen om haar heen zag aankomen dat Chantal het niet zou overleven, wilde zij zelf niet praten over doodgaan of over wensen rondom haar afscheid. “Ik heb het wel geprobeerd”, zegt Annette. “We reden een keer langs de begraafplaats waar mijn opa en oma liggen. ‘Dit is een mooie begraafplaats,’ zei ik en ik vroeg haar of ze al weleens had nagedacht wat zij wilde na haar dood. Daarbij vertelde ik haar mijn eigen wensen in de hoop om zo toch tot een gesprek te komen. Chantal zei dat ze gecremeerd wilde worden, maar verder niet wist hoe of wat. Ze woonde zelf in het bos, dus ik vertelde haar dat met de as van de vader van een andere vriendin een boom was geplant. Dat kan door de as van een dierbare mee te nemen naar een speciale kweker. Daar plant je een boompje in een bak, met de vruchtbare as erbij, waardoor het boompje na een jaar groot genoeg is om het in een speciaal herinneringsbos te planten. ‘Dat vind ik ook wel iets voor jou,’ zei ik tegen Chantal, die reageerde met: ‘Wat een goed idee, dat wil ik!’
Na haar overlijden heb ik dat aan haar familie verteld. Ze bleek het met één vriend te hebben gedeeld en haar familie vond het ook een mooi idee. Haar boom staat in een herinneringsbos in Soest.”
Afscheidsavond
Maar eerst was daar nog de uitvaart. Het initiatief daarvoor lag bij Chantals ouders en broer. “Maar ze lieten ook veel ruimte voor haar vriendinnen en vrienden,” vertelt Annette. “Er was een afscheidsavond in het theehuis in Lage Vuursche, waar Chantal graag kwam. Voordat de meeste mensen arriveerden, sloten we daar haar kist met een klein groepje familie en naaste vrienden. Daarna kon iedereen afscheid nemen. Het was prachtig: in het bos, met mooie vuurtjes, kinderen die speelden en een speellijst met Chantals favoriete muziek. Daarna was de crematie, op verzoek van de familie, vrij klein. Ik was erbij, maar heb niet gesproken, omdat ik dat aan de familie wilde overlaten. Bovendien vond ik het lastig omdat ik als ‘nieuwste vriendin’ geen lange geschiedenis had met Chantal.”
Rouwverwerking
Annette focuste zich op Chantals zoontje, dat het moeilijk had. “Hij zat vol woede. Na haar dood hadden we Chantals kist versierd met hartjes waarop je iets kon schrijven. Dat deed hij ook, maar boos. Ik had hetzelfde probleem: ik was woest op Chantal. Hoe vaak ik ook tegen haar had gezegd dat ze écht met haar kind over haar einde moest praten, ze deed het niet. Normaal gesproken kan ik best goed met de dood omgaan, hoe raar dat misschien ook klinkt. Bij mijn oma en andere mensen die wegvielen, kon ik het tamelijk snel een plek geven. Natuurlijk was er rouw, maar op een goede manier. Na Chantals dood kon ik er bijna niet over praten, omdat mijn hart dan zó tekeerging. Er zaten te veel emoties in de weg. Ik had zo’n moeite met dat stukje dat we bij haar sterfbed zaten en ik haar kind moest vertellen dat zijn mama doodging. Uiteindelijk heb ik bij een psycholoog EMDR-therapie gekregen en dat hielp; mijn kwaadheid verdween en ik kon er weer over praten. Het bleek een traumatische ervaring te zijn geweest. En dan was ik een volwassen vrouw, hoe heftig moest het dan voor haar eigen zoontje zijn geweest?! Samen met zijn oma heb ik besloten om hem dezelfde therapie te laten doen en ook hem heeft het ongelooflijk geholpen. Inmiddels is hij zeventien jaar en gaat het hartstikke goed met hem.”
De goden verzoeken?
Zelf heeft Annette nooit moeite gehad met praten over de dood - of over haar wensen rondom een persoonlijk afscheid. “Ik heb er specifieke ideeën over, maar die heb ik nog niet opgeschreven. Wel hebben mijn man Frank en ik het er regelmatig over. Wij weten dat we bij elkaar in een graf willen, al wisselt het nog weleens waar dat precies moet zijn. Maar ja, als ik kom te overlijden, weet hij wel zo ongeveer wat ik wil. En andersom ook.” Annette lacht: “Het wordt bij mijn uitvaart een lange zit van wel twee uur, want ik heb veel muziek!” Dan serieuzer: “Maar als Frank en ik tegelijk overlijden, weten de kinderen het niet. Dus ja, we moeten onze wensen binnenkort toch eens opschrijven, hoewel het zelfs voor iemand als ik, die er zo open over is, toch een beetje voelt als ‘de goden verzoeken’…”
Annettes tips
Door het overlijden van Chantal weet Annette als geen ander hoe belangrijk het is om over de dood te praten. “Mijn moeder heeft Parkinson en we hebben het vaak over de dood. Dan zitten we allebei te huilen. Veel mensen vinden dat eng, maar dat ‘voor-rouwen’, zoals ik het noem, is volgens mij juist goed. Mijn moeder en ik hebben voor haar van alles op papier gezet: waar wil ze haar uitvaart, met welke muziek, zelfs de dominee heeft ze al uitgekozen. Zij is daar heel open over.” Voor Chantals ouders is het heel moeilijk geweest dat ze niet wisten wat voor uitvaart zij had gewild, weet Annette. “Het is makkelijker als iemand in elk geval íets heeft vastgelegd. Een houding van ‘Mij maakt het niets uit, ik ben dan toch dood’ vind ik lastig. Het is ook jezelf onderuithalen, alsof je leven eigenlijk niet belangrijk is geweest.” Té specifiek hoeft ook weer niet van haar. “Je hebt ook mensen die al een compleet script hebben liggen, terwijl ik denk dat je wel ruimte moet openhouden voor de nabestaanden, zij moeten er iets aan hebben. Het is fijn als iemand overlijdt en je kunt zeggen: ‘Dit wilde ze graag’ of ‘Dat vond hij mooi’. Het geeft houvast als je zeker weet dat iemand van witte bloemen hield bijvoorbeeld, of wat zijn lievelingsnummer was, zodat je daar niet op hoeft te gokken.”